Kuitblessures: van zweepslag tot peesletsel dit bepaalt hoe snel jij weer op het veld staat

De kuit regio wordt gevormd door een groep spieren die gezamenlijk ook wel de triceps surae (tri- = drie, ceps = koppen, surae = kuit) genoemd worden. Deze bestaat uit:

• Gastrocnemius: de oppervlakkige kuitspier met twee koppen (mediaal en lateraal) die ontspringen aan het femur. De mediale kop is vaak betrokken bij zweepslagletsels.
• Soleus: een diepere kuitspier die onder de gastrocnemius ligt en samen met deze spier de Achillespees vormt.
• Plantaris: een kleine, dunne spier met een lange pees die bij sommige mensen afwezig is. Kan ook aangedaan zijn bij een zweepslag.

De spierbuiken van de gastrocnemius en soleus gaan over in aponeurosen (platte peesachtige structuren), die uiteindelijk samenkomen en de achillespees vormen. Kennis van deze anatomie is belangrijk om letsels goed te kunnen classificeren en behandelen.

Naast de spierstructuren bevinden zich in de kuitregio nog tal van andere weefsels die relevant zijn bij het ontstaan of het herkennen van blessures. Dit omvat onder andere het fadpad, slijmbeurzen, zenuwen, bloedvaten en andere fasciale structuren. 

Zo zorgen de vetlichamen zoals het retrocalcaneaire vetkussen voor schokdemping in het gebied tussen huid, pezen en het bot. Slijmbeurzen spelen een rol bij soepel bewegen kunnen gaan irriteren bij herhaalde beweging of druk. Zenuwen zoals de nervus suralis kunnen door lokale zwelling of littekenweefsel klachten geven. Ook andere verbindingen tussen spiergroepen, zoals het diepe fasciale compartiment van het onderbeen, kunnen klachten veroorzaken en lokale pijn veroorzaken.

In deze blog richten we ons specifiek op de gastrocnemius, omdat deze spierkop het vaakst betrokken is bij een zweepslag. De gastrocnemius is bi-articulair, dit wil zeggen dat deze spier over zowel het kniegewricht als het enkelgewricht loopt. Hierdoor is deze spier extra kwetsbaar tijdens bewegingen waarbij gelijktijdig buiging van de enkel en strekking van de knie optreedt – een typische situatie bij sprinten of abrupt moeten stoppen. Door deze functie is de belasting op de gastrocnemius hoog, wat de kans op een blessure vergroot. In het bijzonder de mediale of wel de binnenste kop. De mediale kop is vaker aangedaan vanwege de anatomische en functionele verschillen tussen de mediale en laterale kop. De mediale kop is iets langer, krachtiger en heeft een grotere pennatiehoek waardoor deze bij excentrische belasting (zoals plots remmen of overstrekken) meer trekbelasting ondervindt. Daarnaast is de overgang tussen spier en aponeurose bij de mediale kop scherper afgelijnd. Dit maakt dat de mediale kop gevoeliger is voor rupturen tijdens explosieve bewegingen.

Een zweepslag verwijst naar acute pijn en functionele beperking in de kuitregio, veroorzaakt door een scheur, in de meeste gevallen van de mediale kop van de gastrocnemius. Toch kunnen ook de plantaris of de soleus betrokken zijn. De term zweepslag verwijst naar het gevoel dat de sporter vaak omschrijft: alsof iemand met een zweep tegen de kuit sloeg. Het welbekende tikje dus. 

Vaak maar niet altijd zien we een duidelijke zwelling, soms een hematoom(bloeduitstorting) of blauwe verkleuring. Ook is het vaak pijnlijk bij dorsaalflexie van de enkel in combinatie met kniestrekking. Palpatie geeft meestal drukgevoeligheid van de kuit, soms met een voelbare deuk in de spierbuik.

Echografie is een snelle en toegankelijke manier om deze blessure goed in kaart te brengen in de diagnostiek en differentiatie van kuitblessures, en in het bijzonder bij blessures van de mediale gastrocnemius. Dankzij de mogelijkheid om dynamisch te beoordelen – bijvoorbeeld tijdens dorsiflexie en plantairflexie – kan niet alleen de locatie van het letsel, maar ook de mate van spierfunctie inzichtelijk worden gemaakt. Dit maakt het zeer waardevol bij het bepalen van de ernst van een blessure én bij het voorspellen van de hersteltijd.

Blessures van de gastrocnemius verschillen aanzienlijk afhankelijk van het weefseltype dat betrokken is. Door niet alleen naar de grootte van het letsel te kijken, maar ook naar de exacte locatie binnen het spier-peescontinuüm (spiervezels, overgangszone, aponeurose of vrije aponeurose), Een goede diagnose is cruciaal om te differentiëren tussen deze gebieden. Hieronder een overzicht van de vier meest voorkomende letseltypes van de mediale gastrocnemius, elk met een eigen patroon en prognose.

Type 1 – Myoaponeurotisch letsel zonder aponeurotisch defect

• Lokalisatie: overganszone spiervezels/perimysium naar aponeurose
• Aponeurose: intact
• Hematoom: geen
• Beweging: synchroon
• Prognose: gunstig, korte hersteltijd (meestal < 2 weken)
• Indicatie voor milde scheuring zonder onderbreking van de dragende structuren.

Type 2 – Aponeurotisch letsel van de gastrocnemius aponeurose (GA)

2A minder dan 50% van de gastrocnemius aponeurose aangetast(transversale opname)

• Hematoom: mild tot matig
• Beweging: synchroon
• Prognose: gemiddeld herstel (2-4 weken)
• Herstel is vaak conservatief mogelijk met progressieve belasting.

2B  meer dan 50% van de gastronemicus aponeurose aangetast(transversale opname)

• Hematoom: vaak matig tot ernstig
• Beweging: asynchroon
• Prognose: langere hersteltijd (4-6 weken of langer)
• Monitoring van spieractiviteit en echografische follow-up aanbevolen.

 Type 3 – Letsel van de vrije gastrocnemius aponeurose

Peesletsel dichterbij de aanhechting op achillespees

• Hematoom: geen of mild
• Beweging: meestal synchroon
• Prognose: tendinogene genezing → vaak langer herstel (gemiddeld 5-7 weken)
• Vereist meestal een langere opbouw in training en belasting

Type 4 – Gemengd letsel 

• Zowel aponeurose als de vrije pees is aangedaan
• Hematoom: bijna altijd aanwezig
• Beweging: asynchroon
• Prognose: slechtste uitkomst, gemiddeld herstel + 6 weken
• Het kan maanden duren voor volledige terugkeer naar sport, vooral bij sporters met hoge belastingsgraad.

Type 1: snelle terugkeer naar sport (gem. 10-14 dagen)

Type 2A: gemiddeld 21 dagen

Type 2B: gemiddeld 35-40 dagen

Type 3: gemiddeld 5-7 weken

Type 4: > 6-8 weken

Uit het onderzoek blijkt dat één momentopname met echografie verrassend veel kan zeggen over de ernst van een kuitblessure. Zo bleek bij zwaardere spierletsels (zoals type 2B en type 4) dat de gastrocnemius en soleus niet meer synchroon samenwerken tijdens beweging. Ook werd bij deze types vaak een hematoom(bloeding) gezien tussen de spierlagen – een teken van flinke weefselschade. Op basis van deze kenmerken en klinische ervaring konden duidelijke verschillen in hersteltijd worden vastgesteld: van gemiddeld twee weken bij type 1 tot ruim zes tot acht weken bij type 4.

Deze indeling geeft fysiotherapeuten en sportartsen een concreet handvat om de juiste verwachtingen te scheppen en het revalidatieproces beter te sturen. Niet elk spierletsel is hetzelfde en dat vraagt om een aanpak op maat. Door in een vroeg stadium inzicht te krijgen in de ernst van het letsel ontstaat er meer rust, duidelijkheid en vertrouwen in het herstelproces en wordt de kans op terugval kleiner.

Bron: Pedret C, Balius R, Blasi M, et al. Ultrasound classification of medial gastrocnemious injuries. Scand J Med Sci Sports. 2020;00:1–10. https://doi.org/10.1111/sms.13812