KIES VOOR EFFECTIEVE FYSIOTHERAPIE

Wat te doen bij ischias?

Met ischias wordt een zenuwpijn beschreven die vaak merkbaar is door het hele been. Het is een pijn die in het patroon loopt van de langste zenuw in ons lichaam, de nervus ischiadicus. Deze zenuw begint in het ruggenmerg en loopt via de bil langs de achterkant van het been. Deze klachten komen vaak voor in combinatie met lage rugpijn. Maar dit hoeft niet altijd het geval te zijn. Hoewel er in de meeste gevallen sprake is van prikkeling van de zenuw op het niveau van de wervelkolom door dat de tussenwervelschijf druk geeft, kan Ischias ook verschillende andere oorzaken hebben. Wat ischias is, wat je hier het beste zelf mee kunt doen en wat de juiste fysiotherapie behandeling is vertellen we je in deze blog.

ischias
Ischias fysiotherapie

Ischias is van alle tijden

De oude Grieken schreven al over Ischias, Hippocrates zelf beschreef dat een ischiadische pijn vooral mannen tussen de 40 en 60 jaar trof. Hij merkte ook op dat deze jonge mannen vaak spontaan herstelden na gemiddeld genomen 40 dagen. Dit is gelukkig nog steeds het geval.

Een ander bekend persoon in de medische wereld, namelijk Domenica Cotugno, was een Italiaanse anatoom die in 1764 een heel boek schreef over Ischias. Vanaf deze periode is ischias ook wel bekend als Cutogno’s ziekte. Cotugno onderscheidde klachten van Ischias van de zeurende uitstraling die kan optreden in combinatie met lage rugpijn. De uitstraling van spieren vanuit de onderrug kenmerkt zich vaak door een doffe zeurende pijn in de regio van de hamstrings(boven de knie dus) ten opzichte van de scherpe pijn in het gehele been bij klachten van Ischias.

De eerste link tussen de tussenwervelschijf en ischias werd in de vroeg 20ste eeuw gelegd door Schmorl en Andrae. Zij beschreven in 1929 uitstulpingen van de tussenwervelschijf in studies op snijzaal. Maar toen werd er nog niet direct een link gelegd met Ischias. Het idee dat een uitstulping van de tussenwervelschijf(hernia) pijn kan veroorzaken werd pas meer algemeen aangenomen nadat Mixter en Barr dit in een studie hebben aangetoond. Deze studie heeft geleid tot de eerste succesvolle operatie aan een discus hernia in het Massachusetts General Hospital in Amerika in 1932. 

 

Ischias anno 2024

Al deze ontwikkelingen hebben geleid tot de gedachte dat een uitstulping van een tussenwervelschijf een ontstekingsreactie in de lumbale(lage rug) zenuwwortels kan veroorzaken. Deze theorie wordt tot op de dag van vandaag nog steeds verder onderzocht maar het volgende wordt nu algemeen aangenomen: 

Ischias is een andere term voor een scherpe, uitstralende pijn in het been. Deze pijn kan worden veroorzaakt door irritatie van de wortel van de zenuw in de lage rug, vaak een hernia. In de medische wereld wordt dit ook wel een radiculopathie genoemd. 

Maar er zijn ook andere structuren die ook uitstraling kunnen veroorzaken. Scherpe pijn in het been wil dus niet altijd zeggen dat de zenuwwortel geïrriteerd is. Er kan ook sprake zijn van uitstraling zonder irritatie van de zenuw. Het hebben van uitstraling in het been vertelt dus zeker niet het hele verhaal. 

Radiculopathie = “Radiculo” betekent “wortel” en “-pathia” betekent “lijden” of “ziekte”. Dus, “radiculopathia” zou kunnen worden vertaald als “ziekte van de wortel” in het Latijn.

Er zijn veel verschillende mogelijke oorzaken van pijnklachten in het been. Een voorbeeld hiervan is irritatie van de ischiadicus zenuw. Technisch gezien is dit een perifere zenuw(het woord zegt het al, in de periferie dus verder weg gelegen). Dit is een zenuw die dus verder weg ligt van het wervelkanaal. Omdat de symptomen vaak erg overeenkomen, worden deze klachten van de nervus ischiadicus en klachten van de zenuwwortel vaak onder dezelfde paraplu geschoven.

En om het helemaal makkelijk te maken zijn er ook nog andere oorzaken die precies dezelfde symptomen geven als druk op de zenuwwortel of klachten van de nervus ischiadicus. Kunnen we dan nog steeds spreken van ischias wanneer het niets te maken heeft met de zenuwwortel of de nervus ischiadicus? Het zal je verbazen maar op al deze vragen bestaat er tot op de dag van vandaag geen eenduidig antwoord.

De verschillende oorzaken van uitstralende pijn in het been 

Een van de meest voorkomende oorzaken van uitstraling in het been is een hernia van de tussenwervelschijf in de lage rug. Om specifieker te zijn weten we dat in ongeveer 85% van alle gevallen sprake is van klachten van de tussenwervelschijf die druk geven op de zenuwwortel.

Maar tegenwoordig zijn we een stuk voorzichtiger met dit soort uitspraken. Dit komt omdat we inmiddels ook weten dat een hernia niet altijd klachten hoeft te geven, zelfs bij druk op de zenuwwortel! Wanneer er wel sprake is van pijn, lijkt dat het ontstekingsproces samen met de eiwitten die daarbij geproduceerd worden hier voor een groot deel verantwoordelijk voor zijn. Niet alleen dus het simpelweg hebben van een uitstulping!

Andere oorzaken die uitstralende pijn in het been kunnen veroorzaken

Een veelvoorkomende niet-neurologische oorzaak van ischias-achtige pijn is waarschijnlijk te verklaren vanuit de spieren in de onderrug of heup. Deze gevoelige plekken in de spieren van de onderrug en bilspieren kunnen symptomen veroorzaken die langs de achterkant van het been uitstralen en dus op ischias lijken.

Piriformis syndroom

Dit syndroom wordt vaak genoemd en beschreven als een inklemming van de ischiadicus zenuw door de piriformis-spier diep in de bil. Deze theorie is zeer moeilijk te bewijzen en is waarschijnlijk meer gebaseerd op een theoretisch construct dan dat deze zenuw echt klem kan komen te zitten door de piriformis spier. Het is misschien wel makkelijker om bewijs voor Bigfoot te vinden dan dat we met zekerheid kunnen zeggen dat een zenuw klem komt te zitten in de bil als gevolg van spierspanning.

In sommige, heel zeldzame gevallen loopt de ischiadicus zenuw daadwerkelijk door de piriformis spier heen. Dit is dus een anatomische variatie en in dit geval kan er wel een grotere gevoeligheid zijn van de zenuw als gevolg van de piriformis spier. Dit komt zeer zelden voor. De klachten die uitstraling geven in het been zijn waarschijnlijk meer te wijten aan gevoeligheden vanuit de spier of andere spieren vanuit de bilregio. 

fysiotherapie Ischias

 

Trochanter pijnsyndroom

Hiermee worden klachten beschreven rondom de grote botknobbel aan de zijkant van de heup, ook wel de trochanter major genoemd. Op deze locatie hechten verschillende spieren aan die klachten kunnen veroorzaken. De spieren in de bil(gluteus medius en minimus) en de piriformis zoals hierboven beschreven hebben allemaal een aanhechting op deze knobbel aan de zijkant van de heup.

Ook bevindt zich hier een slijmbeurs die we de bursa trochanterica noemen. Wanneer er sprake is van pijn is het zo dat een van deze spieren of een combinatie van deze spieren geïrriteerd is. De pijn kan met name uitgelokt worden tijdens activiteiten zoals lopen en liggen op de pijnlijke zijde. 

Het blijft een lastig verhaal

Uitstraling in het been kan simpelweg te veel oorzaken hebben. Zelfs wanneer de klachten duidelijk neurologisch lijken te zijn, hoeft dit niet altijd het geval te zijn. Het is niet mogelijk om klachten vanuit de zenuw te bevestigen alleen op basis van de symptomen die mensen ervaren.

Er werd altijd gedacht dat wanneer er sprake is van pijn tot onder de knie, uitstraling in heel het been of een pijn die middels een bepaald patroon over het been loopt goede indicatoren waren van een duidelijk zenuwwortel probleem. Maar uit studies van tegenwoordig weten we inmiddels ook dat er geen enkel symptoom exclusief is gelinkt aan daadwerkelijke zenuwwortel problematiek.

Een enkel symptoom geeft ons dus te weinig informatie over wat er mogelijk aan de hand zou kunnen zijn. Wanneer er sprake is van meerdere symptomen tegelijk wordt het wat al wat beter te voorspellen maar ook dit is zeker niet waterdicht: 

  • Pijn onder de knie 
  • Beenpijn is erger dan rugpijn 
  • Gevoelloosheid of tintelingen in het been

Hoe meer er van deze symptomen er tegelijkertijd aanwezig zijn, hoe waarschijnlijker het wordt dat de zenuwwortel daadwerkelijk is betrokken bij de klachten. Er zijn nog steeds mensen met een forse uitstralende pijn onder de knie en geen uitstulping van de tussenwervelschijf op de zenuwwortel. Daarbij komt dat  gevoelloosheid of aanhoudende tintelingen in het been een echt symptoom zijn dat de zenuw betrokken is bij de klachten. De andere symptomen, namelijk pijn onder de knie en forse beenpijn, kunnen beide ook het gevolg zijn van uitstraling van een spier in de lage rug- of heup regio. Aanhoudende tintelingen en gevoelloosheid zijn symptomen die alleen door een zenuw veroorzaakt kunnen worden. 

De onderliggende boodschap hiervan is dat symptomen zoals het wel of niet hebben van uitstraling ons verrassend weinig informatie geven over wat er aan de hand is. Ons zenuwstelsel is op zijn zachts gezegd erg lawaaierig en rommelig. Het menselijk lichaam is een symptoom genererende machine. We denken vaak dat problemen min of meer bij iedereen dezelfde symptomen veroorzaken, maar dit is simpelweg gewoon niet het geval. 

Het mysterie van zenuwen

Zenuwen maken mensen oprecht zenuwachtig. Het hele idee van dat mensen iets aan een zenuw hebben maakt ze angstig en bezorgd. Veel gestelde vragen uit onze praktijk: “Is het iets met een zenuw?” of “misschien is het wel een beknelling van een zenuw”? Iets wat helaas door onze beroepsgroep zelf en andere verwante beroepsgroepen helaas vaak in stand wordt gehouden. 

Maar het zou je verbazen hoe moeilijk het is om daadwerkelijk een zenuw te beknellen. Zenuwen hebben in ons lichaam ontzettend veel ruimte. Bijvoorbeeld in de lage rug is de ruimte waar de zenuwwortel uit het kanaal komt enkele centimeters groot, terwijl de zenuw zelf gemiddeld gezien maar 3-4 mm dik is(1).

Zelfs met bepaalde bewegingen waarbij we de ruimte in het wervelkanaal vergroten of verkleinen, blijft er meer dan genoeg ruimte over voor de zenuw. In de nek waar we van nature zelfs iets meer kunnen bewegen dan in de lage rug, zien we dat er een speling is van 70-130% van de oorspronkelijke ruimte in het wervelkanaal. Dit betekent dat we de ruimte ongeveer tot 30% kunnen vergroten of verkleinen. 

been fysiotherapie

Vervelende gevallen van Ischias?

In de meeste gevallen zal ischias op een natuurlijke manier herstellen. Meestal binnen 3 tot 6 weken. Hetzelfde geldt overigens voor lage rugklachten of acute nekpijn. Veel mensen zullen in hun leven daarna nooit meer te maken krijgen met Ischias en bij sommige mensen zal het nog eens of maximaal twee keer voorkomen. 

Het moet gezegd worden, ischias kan echt vervelend zijn. Aan de andere kant is de periode dat ischias serieuze ernstige beperkingen met zich meebrengen is vaak van korte duur. Toch bestaat er een kans dat deze klachten chronisch worden of dat deze klachten veel vaker terug kunnen komen. Echt ernstige gevallen kunnen in ieder geval gedeeltelijk verklaard worden door een bepaalde genetische aanleg. 

Onderzoek uit 2010(2) heeft laten zien dat bepaalde genen mogelijk verantwoordelijk zijn voor aanhoudende chronische klachten. Op dit moment is het nog niet mogelijk om snel te screenen op de aanwezigheid van dit gen. Helaas, want dan zou je tenminste weten waar je aan toe bent. Laten we hopen op een dag waarop de wetenschap ons kan vertellen of we bij deze kleine groep pechvogels horen. Dat zou ons ongetwijfeld een hoop kopzorgen, tijd en geld kunnen besparen. Stel je voor: geen eindeloze reeks van dure therapieën, zoektochten naar wondermiddelen, vaak tegen beter weten in. Mensen worden toch nog vaak een worst voorgehouden waar gezondheidsprofessionals het toch weer vanuit een andere hoek zien en wat achteraf ook weer een teleurstelling blijkt te zijn. 

Langdurige klachten kunnen ook in stand worden gehouden door ons eigen pijnsysteem. Inmiddels weten we dat wanneer klachten langdurig aanwezig zijn, het mogelijk invloed heeft op de manier waarop het zenuwstelsel pijn registreert in ons brein. Dit is ook wel bekend als sensitisatie. Hoe langer de klachten aanwezig zijn, des te gevoeliger mensen kunnen worden voor pijn. Zie het als een sirene die constant af gaat bij het minste beetje ongemak. Om deze reden voelt zelfs een onschuldig signaal als een alarmbel die afgaat in je lichaam(3).

Wat zijn de behandelopties van Ischias?

Operatief behandelen van ischias wordt een microdiscectomie genoemd. Opereren is vaak alleen een optie wanneer de ischias wordt veroorzaakt door een hernia in de lage rug. Dit zal dus eerst bevestigd moeten worden door aanvullend onderzoek. Maar zelfs wanneer dit het geval is, moet een operatie alleen overwogen worden in extreme gevallen van pijn en aanhoudende klachten. Wanneer we iets verder in de tijd gaan kijken zijn er weinig tot geen verschillen tussen mensen die wel geopereerd worden aan een hernia en mensen die geen operatie ondergaan. Ben dus extreem terughoudend wanneer je een operatie overweegt in de lage rug wervelkolom. 

Een andere reden om erg terughoudend te zijn is dat een hernia niet noodzakelijk klachten hoeft te veroorzaken. Zelfs wanneer er een hernia te zien is op beeld, hoeft dit niet per definitie de reden te zijn voor pijn. Veel mensen hebben een hernia zonder klachten in het been of de lage rug. En wanneer er toch wordt geopereerd worden er alleen gunstige effecten gezien wanneer er heel snel ingegrepen wordt. Maar zelfs dit klinkt in feite beter dan dat het daadwerkelijk is. Deze gunstige effecten houden nooit lang aan. Na 6 maanden zijn deze effecten verwaarloosbaar. Dit wil zeggen dat wanneer we de twee groepen, wel en niet opereren na 6 maanden met elkaar vergelijken we niet meer kunnen zeggen welke groep op welke manier is behandeld. Zelfs in de 8 weken na een operatie waren de resultaten van de geopereerde groep nog iets gunstiger. Maar ook hier zien we weer dat de verschillen minimaal zijn. Dit zegt hopelijk genoeg! 

Wat dan wel te doen bij Ischias?

Wissel veel van houding 

Wanneer we zitten belasten we te lang hetzelfde deel van de wervelkolom. Met zitten is niets verkeerd, alleen het gebrek aan afwisseling maakt het waarschijnlijk vervelend wanneer er al klachten van Ischias aanwezig zijn. Dit gezegd te hebben: rugpijn en zitten hebben geen directe relatie met elkaar! De vele studies die over dit onderwerp zijn uitgevoerd hebben hier geen bewijs voor gevonden. Maar wanneer lang zitten je pijn verergert, zorg dan met name voor veel variatie in je houding gedurende de dag.

Zie het meer als een factor die tijdens het herstel vermeden moet worden maar zeker niet als een oorzaak van de klachten. Er is geen bewijs dat ischias dus wordt veroorzaakt door een verkeerde houding of een “slechte” bureaustoel. Wanneer je houdt van luxe en comfort trakteer jezelf dan vooral op een hele mooie stoel(waarschijnlijk ook hele dure), maar koop er geen om je te helpen om sneller af te komen van ischias of klachten te voorkomen in de toekomst. 

Micropauzes 

Ondanks dat het verband tussen veel zitten en rugpijn ontbreekt, raden we je wel aan om veel te wisselen van houding en beweegpauzes in te lassen tijdens periodes van lang zitten. Want zelfs wanneer zitten niet het probleem is, weten we dat bewegen de best mogelijke manier is om allerlei soorten pijntjes te verhelpen en te voorkomen. 

Medicatie 

Geen enkele vorm van medicatie zal helaas de klachten volledig kunnen wegnemen maar iets is beter dan niets. Paracetamol werkt vaak goed bij zowel pijn als koorts en is een van de veiligste geneesmiddelen wanneer je de aanbevolen dosering aanhoudt. Maar het effect bij Ischias zal met alleen paracetamol klein zijn.

De groep NSAID’s verminderen allemaal ontstekingen in het lichaam maar kunnen mogelijk maagklachten veroorzaken. Denk hierbij aan ibuprofen, diclofenac of naproxen.

Een alternatief hiervoor zou voltaren zalf kunnen zijn. Erg veilig om te gebruiken omdat dit niet het maag-darm systeem hoeft te passeren. Maar ook dit is vanwege de oppervlakkige werking niet bijzonder effectief. Wanneer je pijnstilling gebruikt, overleg dit altijd met je huisarts of medisch specialist om te kijken wat het beste bij jouw situatie past. 

Mobiliserende oefeningen

Mobilisaties zijn eenvoudige oefeningen die je overal kan doen. Het zijn in feite actieve rek oefeningen die je spieren en gewrichten in beweging brengen op een specifieke manier. Wat het therapeutisch maakt is vooral wanneer je het regelmatig op een bepaalde voorgeschreven manier uitvoert. Genoeg om er de voordelen van te ervaren maar niet te veel om de pijnlijke structuren weer onnodig uit te lokken. Ontdek hoe ver je op een comfortabele manier kan bewegen en probeer dit langzaam uit te breiden. Heb je last van aanhoudende klachten en wil je hulp bij het correct bewegen van je been? Maak dan een afspraak met onze kundige fysiotherapeuten!

Conclusie

Ischias wordt vaak geassocieerd met uitstralende pijn in het been. Deze uitstraling wordt veroorzaakt door irritatie van de nervus ischiadicus. Hoewel dit vaak samen gaat met lage rugpijn, kan het ook een op zichzelf staande klacht zijn. De oorzaken zijn divers, van druk op de zenuwwortel door een tussenwervelschijf tot spiergerelateerde aandoeningen zoals het piriformis syndroom.

Het behandelen van ischias vereist een multidimensionale aanpak. Operaties zijn echt een laatste redmiddel en hebben op lange termijn weinig verschil aangetoond in vergelijking met afwachtend beleid. Het belangrijkste is om te blijven bewegen, afwisseling in houding te creëren en mobiliserende oefeningen te doen om de spieren en gewrichten soepel te houden.

Hoewel medicatie slechts een beperkte verlichting biedt, kunnen pijnstillers zoals paracetamol en NSAID’s tijdelijke verlichting bieden. Overleg altijd met een medisch professional over het juiste medicijngebruik.

Verder is het belangrijk om te begrijpen dat ischias een complexe aandoening is en dat individuele reacties op behandeling anders kunnen zijn. Een actieve benadering en het in stand houden van een gezonde levensstijl zijn essentieel voor het omgaan met ischias op lange termijn.

Bronnen:

  1. Torun F, Dolgun H, Tuna H, Attar A, Uz A, Erdem A. Morphometric analysis of the roots and neural foramina of the lumbar vertebrae. Surgical Neurology. 2006 Aug;66(2):148–51; discussion 151. 
  2. Costigan M, Belfer I, Griffin RS, Dai F, Barrett LB, Coppola G, Wu T, Kiselycznyk C, Poddar M, Lu Y, Diatchenko L, Smith S, Cobos EJ, Zaykin D, Allchorne A, Shen PH, Nikolajsen L, Karppinen J, Männikkö M, Kelempisioti A, Goldman D, Maixner W, Geschwind DH, Max MB, Seltzer Z, Woolf CJ. Multiple chronic pain states are associated with a common amino acid-changing allele in KCNS1. Brain. 2010 Sep;133(9):2519–27. 
  3. Woolf CJ. Central sensitization: Implications for the diagnosis and treatment of pain. Pain. 2010 Oct;152(2 Suppl):S2–15. 

 

fysio fitaal fysiotherapie
Ruben Luijkx

Eigenaar Fysio Fitaal
Fysiotherapeut, MSC. Manueletherapie

Met een stevige basis in wetenschappelijke kennis, combineert Ruben de nieuwste inzichten met zijn praktijkervaring om zo te zorgen voor het beste resultaat. Als eigenaar van Fysio Fitaal heeft Ruben samen met zijn collega’s een omgeving gecreëerd waar de patiënt centraal staat en waar gewerkt wordt met innovatieve technieken en een data-gedreven aanpak. Of je nu een topsporter bent die terug wil keren naar het veld of iemand die herstelt van een operatie, Ruben zal je begeleiden naar een volledig herstel, met aandacht voor jouw individuele behoeften en doelen.

Afspraak maken

"*" geeft vereiste velden aan

Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.
Ruben Luijkx

Eigenaar Fysio Fitaal
Fysiotherapeut, MSC. Manueletherapie

Met een stevige basis in wetenschappelijke kennis, combineert Ruben de nieuwste inzichten met zijn praktijkervaring om zo te zorgen voor het beste resultaat. Als eigenaar van Fysio Fitaal heeft Ruben een omgeving gecreëerd waar de patiënt centraal staat en waar gewerkt wordt met innovatieve technieken en een data-gedreven aanpak. Of je nu een topsporter bent die terug wil keren naar het veld of iemand die herstelt van een knie-operatie, Ruben zal je begeleiden naar een volledig herstel, met aandacht voor jouw individuele behoeften en doelen.